3007. Tantos anos de silencio

Febreiro de 2006

A muller apareceu cinco metros máis á dereita, segundo miramos para o norte, e non na mesma fosa que os demais. Ela non estaba na fosa, digamos, a grande, a que tiña tantos ósos xa etiquetados, marcados todos con aqueles pequenos papeis autoadhesivos con cadanseu número, 1, 2, 3… díxitos que aspiran a ser significado, ou sexa, un nome, unha orixe, unha familia, recordos, memoria e identidade.

A Asociación pola Memoria Histórica de Flavia levaba quince días facendo iso, etiquetar ósos, dúas semanas sacando do chan quilos de terra mesturada con fragmentos do que unha vez foron o sustento dun corpo, xente, persoas que sentiron, que amaron e que odiaron, que durmiron, que respiraron, que cantaron. Que padeceron.

Morreran todos máis ou menos igual. Fusilados na súa gran maioría sen formación de causa, ou sexa, porque lles apeteceu aos seus verdugos que, ademais, estaban amparados por aqueles dous Bandos de Guerra do 17 e 28 de xullo de 1936 e que permitían que calquera atrocidade non constase e que a loucura se aplicase a vontade. Aínda que fusila dos non é a palabra, porque a meirande parte deles morreron porque lles meteron un tiro na cabeza.

Había cando menos seis cranios furados por disparo de bala na fronte. O mesmo tamaño de orificio nesa media ducia. Un buraco limpo. Redondo. Perfectamente circular. Case que fermoso na súa xeometría de non ser porque serviu para o que serviu: quitarlle a vida a un ser humano.

Só un dos cadáveres conservaba o cranio intacto, ou sexa, que non llo furaran coma aos outros. O doutor Aboi, o forense que traballa nesta exhumación, concluiría días despois que aquel cranio pertencía a uns ósos que á súa vez apareceran con outras marcas de bala. Concretamente, sentenciou coa súa sabedoría fría de galeno, hai un peroné furado e varias costelas estraladas por varios impactos de bala, ou sexa, lesións causadas por morte traumática, por dicilo en formal e coa asepsia de formol semántico que se lle supón á ciencia, incluso diante de casos así de pouco asépticos.

Todos confían en que a pesar do revoltallo en que todos aqueles corpos foran entregados á eternidade da terra, depositados ou guindados alí de calquera maneira e na mestura segura dos ósos logo de desaparecida a carne, que o ADNserá unha ferramenta poderosa que permitirá que se poidan separar uns mortos doutros, e así establecer perfís xenéticos identificados e claros para discriminar uns asasinados doutros, uns esquecidos doutros, para máis ou menos recompoñelos e, se hai sorte, identificalos con precisión grazas aos familiares que esperan dende hai tanto tempo, amorroados, invisibles. En silencio.

A muller, si, apareceu noutro sitio diferente e cando xa ninguén o esperaba. Fora a directora da exhumación, Ánxela, quen insistira. Quero que furemos tamén aí e aí, e sina lou coa coitela que usaba para escavar, delicada, na terra, sinalou ríxida coma unha sorteira adestrada na arte aguzada e inquietante de atopar restos humanos, aínda que non o era, non o era en absoluto, era a súa primeira escavación, así que foi sorte, coincidencia, casualidade. As persoas transcendentes dirían: o Destino. Outras, con tendencias poéticas, matizarían: non, o esqueleto estaba agardando por ela, pacientemente esperaba a súa quenda, esperaba a que aquela persoa dixese, furade aí, porque aí ides atopar un esqueleto doutra morta da Guerra Civil.

A muller apareceu cinco metros máis aló que o resto do que quedaba dos outros cadáveres e fóra da zona acoutada onde sempre se pensara que estaba a fosa común, como logo se confirmou. Non foi difícil, pois os máis vellos do lugar lembraban onde foran as execucións, en que lugar do pazo exactamente os mataran, en que parte do xardín do pazo da quela terra daquel país daquel planeta daquel momento histórico se fixera aquela barbaridade, aquilo de dispararlle á cabeza un por un a aqueles homes que alí estiveron prendidos en agosto do ano 1936. Non quedaban moitos que o puidesen testemuñar con claridade, e, sobre todo, non había moitos coa valentía suficiente para poñer en palabras o que podían lembrar.

O silencio pode chegar a ser un costume. E o costume, ao final, vólvese silencio.

Impulsados pola Asociación pola Memoria Histórica de Flavia, as avoas atrevéronse a entrar naquel pazo para sinalar co dedo, é aquí, nesta parede, fronte da capela da Nosa Señora da Guía, alí foi onde os puxeron, de xeonllos para matalos, que eu ben que me lembro, aínda que daquela era só unha nena, dixo Amparo botando as mans aos ollos para que non a visen chorar, aínda que aqueles ollos eran mares, e eu era unha nena de nove anos e vin aí matar o meu pai e os meus dous tíos, que eran do PCE, cago na nai que os botou a aqueles merdeiros asasinos que aquí a fixeron tan gorda, fillos de puta, oxalá se lles podreza a alma, facédeme xa as probas de ADN, con todos os restos, con todos, quero levar para a casa os ósos de meu pai, que me faltou na vida, os de meu tío, quero todo o que quede, aínda que sexa só unha moa, medio dente, tanto me ten, si, matáronos xusto aquí, vin eu como lles furaban a cabeza, postos de xeonllos aí mesmo, e mortiños de medo.

Setenta anos agardando para que alguén lles faga xustiza e lles arrinque de dentro do peito, pegadiño ao esterno durante unha vida completa, aquela anguria de non ter os restos das familias para lles dar camposanto ou ofrecer velorio.

A muller estaba cinco metros máis aló, case que onde empeza o céspede da piscina.

Os voluntarios da asociación traballaban arreo, xuntos e concentrados para aproveitar ben o tempo na procura do tesouro, soutando na terra coma quen apaña castañas un día de outono feliz.

Fora un calvario conseguir que a lei fose iso, lei, e que un tribunal, concretamente o Superior de Xustiza de Galicia, obrigase o dono a permitir as catas na procura de posibles restos.

Argumentou o propietario que aquilo era propiedade privada.

E levaba razón.

Mais os mortos, dende o fondo do seu esquecemento de terra e anos, os mortos executados sen xuízo, os condenados sen defensa, os esquecidos sen lápida que abrigue os seus nomes, os soterrados sen mínima campa, os furados a tiros por camisas azuis, gardas civís ou simples cans famentos de sangue de vinganza, berraron máis forte e dixeron: sacádenos, estamos aquí.

E levaban máis razón ca ninguén.

Ela estaba alí, chamando, reclamando atención.

A súa caveira asomaba sobresaíndo da terra que lle aliviaron por enriba.

Onde antes houbera pensamento, toneladas de terra.

Onde antes houbera un nariz que recendeu as flores, as peles, quizais o ar salgado dos argazos e do mar, que non está moi lonxe de aquí, toneladas de terra.

Entre os dentes, ocupando o lugar dunha lingua que probablemente saboreou pel amada e foi vida, terra.

E entre os brazos, un libro.

Sabemos que non fala, pero é coma se dixese: sacádeme, teño unha historia importante que contar.

Francisco Castro

Capítulo I - Tantos anos de silencio, Editorial Galaxia 2020